Tegelfabriek Willebroek

De oude Melkerij en de voormalige Tegelfabriek Rottiers in Tisselt zijn vandaag tekenen van vergane glorie. Al vele jaren staan beide gebouwen leeg…

Er is echter goed nieuws! Streekintercommunale IGEMO engageert zich voor de volle 100% om deze site nieuw leven in te blazen en op te waarderen. IGEMO wil van de Tegelfabriek een plaats maken waar verleden en heden elkaar ontmoeten, samen met de gemeente Willebroek. Het doel: een plek creëren, waar het fijn wonen is én waar tegels een deel uitmaken van het dagelijkse leven.

Zijn geschiedenis

Het verhaal van de site begint reeds in 1898 wanneer de melkerij Sint-Jan gebouwd wordt. Aan het begin van de Eerste Wereldoorlog wordt de laatste eigenaar van de molen op het naastgelegen perceel gefusilleerd door de Duitse invallers. Hierbij wordt ook de oude molen vernietigd. Het braakliggende terrein en de herenwoning naast de melkerij biedt het echtpaar Emmanuel en Adeline Rottiers de mogelijkheid om een nieuw bedrijf op te richten. In 1920 wordt daarom een cementtegelfabriek opgericht en wordt de bestaande herenwoning omgevormd tot directeurswoning. De firma Rottiers beleeft hoogdagen in de jaren ’20 met zijn bijzondere figuratieve tegels. Vanaf de jaren ’30 heeft het bedrijf af te rekenen met zware concurrentie van producenten die de goedkopere ‘gevlamde’ tegels aanboden. Dit dwingt de familie Rottiers in 1939 uiteindelijk tot de sluiting van de tegelfabriek in Tisselt.

Na de sluiting blijft de fabriekssite ongebruikt achter. De tegelfabriek staat onaangeroerd en ondergaat genadeloos de tand des tijds met verval van het complex tot gevolg. Vanaf de aankoop van de site zet IGEMO zich vastberaden in voor het conserveren van de voormalige tegelfabriek. De voorbije maanden werden de meest dringende instandhoudingswerken uitgevoerd om de site te vrijwaren van verder verval. De aanwezige machines werden beschermd en het losse gereedschap werd verzameld en geborgen. Samen met Agentschap Onroerend Erfgoed bekijken we wat waardevol is en meegenomen kan worden in het volgende hoofdstuk van de Tegelfabriek. In het voorjaar van 2023 zullen we samen met enthousiaste vrijwilligers en geëngageerde buurtbewoners het achtergebleven gereedschap en de tegels ter hand nemen om ze in ere te herstellen en een eervolle plaats te geven binnen het nieuwe project.

Wonen tussen tegels

“Een woonsite rond industrieel erfgoed waar het aangenaam wonen is en die tevens zorgt voor maatschappelijke cohesie”.

Innovatieve invulling van het erfgoed

IGEMO hecht veel waarde aan duurzaamheid en kwalitatief omgaan met ruimte. De sterk verloederde erfgoedsite leent zich perfect voor een duurzaam woonproject zonder open ruimte te hoeven aantasten. Met dit herbestemmingsproject wil IGEMO innovatief wonen en erfgoedwaarden op een toekomstgerichte manier verbinden.

Voor de herbestemming van dit monument en beschermd dorpsgezicht zetten we waar mogelijk in op het behoud en de restauratie van de erfgoedkenmerken van deze waardevolle industrieel-archeologische site. Het uniek karakter van deze industriële site zal het hart worden van het woonproject waarbij conservering en modernisering hand in hand gaan.

Naast behoud van de industriële erfgoedwaarde, streeft IGEMO ernaar een site te creëren waar het fijn vertoeven en wonen is. Hier staan bewoners met een hart voor erfgoed en schoonheid in voor het behoud en wordt het erfgoed op een zo levendig mogelijke manier ervaren.

Aanstelling ontwerpteam

De resultaten van de vooroverlegmomenten met Agentschap Onroerend Erfgoed en de beoogde ambities van IGEMO zorgen voor een hoge complexiteit van de herbestemming van de erfgoedsite. IGEMO ging daarom, met ondersteuning van Team Vlaams Bouwmeester, en via ad hoK – open oproep op zoek naar een multidisciplinair team.

Dat team onderzoekt wat, binnen de krijtlijnen van het project en de financieel-economische haalbaarheid, de meest innovatieve, kwalitatieve en respectvolle herbestemming van de tegelfabriek kan zijn.

Het ontwerpteam Stramien architectuur en ruimte cv – LMS Architecten werd in september 2022 aangesteld. Het studiebureau ABT staat hen bij als ingenieurs bouwtechniek. Het studiebureau IRS staat in voor de stabiliteitsstudie.

Via een intensief ontwerpproces in nauwe samenwerking met AOE en de dienst Ruimtelijke Ordening van de gemeente Willebroek zit het ontwerp nu in de eindfase. Tijd om de omwonenden te informeren over de uitgangspunten en de stand van zaken van dit herbestemmingsproject.  Op 28 februari 2024 organiseerde daarom IGEMO een informatieavond in de kerk van Tisselt.

Woonproject met aandacht voor erfgoeddetails

Doordat de site sterk verloederd en vervallen is, wordt uitgegaan van de afbraak van de grotendeels reeds ingestorte constructies en wordt geopteerd voor een drastische sanering. Eerder dan een historische reconstructie wordt hier gekozen voor een moderne herinterpretatie waarin de erfgoedwaarden gerespecteerd en met eerlijkheid naar voren geschoven worden.

Na de gerichte afbraak wordt de volledige footprint van de centrale fabriekshal teruggegeven aan de gemeenschap als collectieve open ruimte (Tegelstraat), als een palimpsest van de oude tegelfabriek op deze plaats. De centrale fabriekshal met haar historische machinekamer en het productieproces heeft een belangrijke industrieel-archeologische waarde en vormt als Tegelstraat de spil van het woonproject, een nieuwe ontmoetingsplaats voor bewoners en bezoekers.

Aan de basis van de industrieel-archeologische waarde van de tegelfabriek ligt het productieproces van de cementtegels. Dit productieproces is nog gedeeltelijk waarneembaar en zal in ere hersteld worden. De meest waardevolle elementen, de transmissie-assen die de verbinding maken tussen de dieselmotoren en andere machines vormen de rode draad doorheen de tegelstraat.

Over de hele site verspreid, vinden we grote hoeveelheden cementtegels met verschillende motieven en formaten terug. De originele cementtegels worden zoveel mogelijk hergebruikt: om het productieproces te duiden, als decoratieve toepassing in gevel-, vloer- en wandbekleding voor zowel de gerestaureerde gebouwen als het nieuwbouwgedeelte, in de woonentiteiten als in de buitenruimte, als meubilair, als proefkaart op de buitenmuur en in informatiepanelen. Zo zorgen ze voor een maximale bijdrage aan de sfeer en belevenis van het totale woonproject.

De beschermde beeldbepalende trapgevels blijven behouden als monumentaal visueel baken in de buurt en krijgen een nieuwe achterliggende woon- en belevingsfunctie. Alle straatgevels en de voortuin van de directeurswoning worden gerestaureerd en in ere hersteld. Bij de restauratie van de beschermde gevels wordt gewerkt naar historisch model en wordt uitgegaan van maximaal behoud van het aanwezige materiaal.

De melkerij en de directeurswoning maken deel uit van een beschermd stads- en dorpsgezicht. Vandaar wordt aan deze zijde van de site bewust gekozen om de kleine schaal van deze woningen te behouden. De directeurswoning is het hoogste gebouw van de site en neemt zijn functie op als draaischijf van de site. De bestaande melkerij vormt samen met zijn uitbreiding links één grote woning en zal ingezet worden voor clusterwonen.

Op de footprint van de oude werkplaatsen aan de Baeckelmansstraat komt een lang volume onder zadeldak. Door toepassing van een gekinkte daklijn met zadeldaken verwijst dit volume naar de originele bebouwing, echter zonder er een kopie van te willen zijn. Deze “woonfabriek” bevat 10 wooneenheden van verschillend formaat, verspreid over drie bouwlagen.

Het vroegere atelier A, dat grenst aan de Vlaslaan, wordt vervangen door een nieuwbouwvolume met collectieve voorzieningen zoals een gezamenlijke fietsenberging en gedeelde afvalberging en 3 wooneenheden.

Er is bewust gekozen voor een optimalisatie van de parkeerruimte door het inzetten van deelwagens. Naast het milieuvriendelijke en duurzame aspect, de mindere overlast voor de Vlaslaan, komt er daardoor op de site ook meer ruimte vrij voor een kwalitatieve buitenruimte en doorsteek voor voetgangers die zal bijdragen aan het algemeen welzijn van de bewoners, bezoekers en voorbijgangers.

Volgende stappen

Tijdens de informatieavond kwamen enkele bezorgdheden van omwonenden naar boven.

Samen met het ontwerpteam bekijken we nu welke aanpassingen nog mogelijk zijn.

Van zodra we van Agentschap Onroerend Erfgoed duidelijkheid krijgen over de toelaatbaarheid van bepaalde bouwkundige ingrepen kan het ontwerpteam starten met de opmaak van de omgevingsvergunningsaanvraag.